ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ

Proimakis Manolis, “J’ accuse”, Editions “Grece Nouvelle”, 1950

Πολύ νωρίς, από τον Ιούνιο του 1947, δημοσιεύονται, κυρίως στον Ριζοσπάστη αλλά και στην εφημερίδα του ΕΑΜΕθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ)
Ευρεία αντιστασιακή οργάνωση, η οποία αποτέλεσε τον κεντρικό κορμό της Αντίστασης κατά των κατακτητών. Από την ίδρυσή της συμπεριέλαβε οργανώσεις, κινήσεις και πολιτικά πρόσωπα που εκτείνονταν από τον χώρο του πολιτικού κέντρου έως την κομμουνιστική Αριστερά. Ιδρύθηκε τον Σεπτέμβρη του 1941. Ελεύθερη Ελλάδα,Ελεύθερη Ελλάδα (εφ.)
Καθημερινή εφημερίδα, η οποία πρόσκειται στο Ε.Α.Μ. Απαγορεύεται η κυκλοφορία της με τον Α.Ν. 509. καταγγελίες για τις κακές συνθήκες διαβίωσης και εν συνεχεία για βασανισμούς στο στρατόπεδο της Μακρονήσου. Μετά την απαγόρευση κυκλοφορίας των δύο εφημερίδων με βάση τον Νόμο 509Αναγκαστικός Νόμος 509
«περί μέτρων ασφαλείας του Κράτους, του πολιτεύματος, του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών»: Ίσχυσε από τον Δεκέμβριο του 1947 και έθεσε εκτός νόμου το Κ.Κ.Ε., το Ε.Α.Μ. και την Εθνική Αλληλεγγύη, όπως και τα έντυπα των οργανώσεων αυτών (Ριζοσπάστης, Ελεύθερη Ελλάδα κ.λπ.). στα τέλη του 1947, ανάλογες καταγγελίες συναντάμε στο Δελτίο Ειδήσεων Δελτίο Ειδήσεων (περ.)
Παράνομο κομματικό έντυπο του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, στο οποίο καταγράφεται εκτός από τη στρατιωτική δράση και την πολιτική κατάσταση της χώρας και στοιχεία για τους βασανισμούς και τον τρόμο στη Μακρόνησο.του ΔΣΕΔημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ)
Έδρασε από το 1946 έως το 1949 ως ο ένοπλος βραχίονας του Κ.Κ.Ε. κατά τον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο..

Από το 1949 και μετά αρχίζει να οργανώνεται μια μεγάλη καμπάνια στο εξωτερικό, με στόχο την κατάργηση της Μακρονήσου. Το έτος αυτό κυκλοφορούν και δυο βιβλιαράκια από το εκδοτικό του ΚΚΕ, «Νέα Ελλάδα»: Μακρονήσι. Η Κόλαση των δημοκρατικών φαντάρων και Γιώργης Λαμπρινός, Μακρονήσι. Το αμερικάνικο Νταχάου στην Ελλάδα. Το δεύτερο έργο, το οποίο μεταφράζεται στα αγγλικά και τα γαλλικά, θα γνωρίσει ευρύτατη διάδοση στη Δύση. Ο παραλληλισμός με τα ναζιστικά στρατόπεδα, και ιδίως με το Νταχάου, θα αναδειχθεί σε βασικό σύνθημα της καμπάνιας. Επίσης, καταγγελίες φιλοξενούνται και στον ραδιοφωνικό σταθμό «Ελεύθερη Ελλάδα»Ραδιοφωνικός Σταθμός "Ελεύθερη Ελλάδα" - "Φωνή της Αλήθειας"
Ο ραδιοφωνικός σταθμός του Κ.Κ.Ε., όπου κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου και μετά εξέπεμπε από την έδρα του αρχικά στο Βελιγράδι και στη συνέχεια στο Βουκουρέστι., τον σταθμό του –εκτός νόμου πια– ΚΚΕ που εκπέμπει από το Βουκουρέστι.

Παράλληλα, επιτροπές σε διάφορες δυτικοευρωπαϊκές χώρες, με σημαντικότερες τις Comité français d’aide à la Grèce démocratiqueComité Française d’aide à la Grèce Dèmocratique
Ιδρύθηκε το 1948 στο Παρίσι υποστηριζόμενο, έμμεσα, από το Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας προέβαλε τα αιτήματα των Ελλήνων πολιτικών κρατουμένων και εξορίστων. στη Γαλλία και League for Democracy in GreeceLeague for Democracy in Greece
Ξεκίνησε τη δραστηριότητά της πριν την Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο φτάνοντας έως και την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974. στην Αγγλία, αναπτύσσουν έντονη δραστηριότητα για την κατάργηση της Μακρονήσου και γενικότερα για την κατάσταση των ελευθεριών και των δικαιωμάτων στην Ελλάδα. Η καμπάνια κορυφώνεται στις αρχές του 1950, με δημοσιεύματα σε γνωστά ευρωπαϊκά περιοδικά όπως το Les Temps modernesTemps Modernes, Les (περ.)
Γαλλικό πολιτικό αριστερό περιοδικό, το οποίο ξεκίνησε την έκδοση του το 1945. Στην ιδρυτική ομάδα του περιοδικού συμμετείχαν μεταξύ άλλων ο Jean-Paul Sartre και η Simonde Beauvoir. Φιλοξένησε άρθρα και ειδήσεις, στα οποία αποκαλύπτονταν τα βασανιστήρια στο νησί. του Ζαν-Πωλ Σαρτρ και το Νew StatesmanNew Statesman (περ.)
Πολιτικό αριστερό περιοδικό, το οποίο ξεκίνησε την έκδοσή του το 1913 στο Λονδίνο. Αποτέλεσε το πρώτο ξένο έντυπο, στο οποίο δημοσιεύθηκε ειδησεογραφία σχετική με τους βασανισμούς στο νησί. του Κίνγκσλεϋ Μάρτιν, που διατηρεί στενούς δεσμούς με την Αριστερά των Εργατικών.

Κορνάρος Θέμος, “Γράμματα απ’ τό Μακρονήσι”, Εκδοτικό “Νέα Ελλάδα”, 1952

Στην Ελλάδα, τα έτη 1948-1949 (καθώς το ΚΚΕ, το ΕΑΜ, η Εθνική Αλληλεγγύη και τα έντυπά τους έχουν τεθεί εκτός νόμου), ένας πέπλος σιωπής καλύπτει τις συνθήκες στη Μακρόνησο. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, ο Τύπος, συνολικά, βρίθει από εγκωμιαστικές αναφορές στο έργο που επιτελείται στη Μακρόνησο. Στο κλίμα του Εμφυλίου, της περιστολής των πολιτικών ελευθεριών και της δίωξης των αριστερών ιδεών, οι όποιες πληροφορίες κυκλοφορούν στόμα με στόμα, σχεδόν αποκλειστικά μεταξύ συγγενών των κρατουμένων και αριστερών, δημιουργώντας, υπόγεια όμως, τη φήμη της Μακρονήσου ως «κολαστηρίου».

Η σιωπή στην Ελλάδα, όσον αφορά το επίπεδο του δημόσιου λόγου, σπάει τον Μάρτιο του 1950, λίγες μόνο μέρες πριν από τις βουλευτικές εκλογές. Η εφημερίδα ΜάχηΜάχη, Η (εφ.)
Εφημερίδα του, σοσιαλιστικού προσανατολισμού, κόμματος «Ελληνική Λαϊκή Δημοκρατία (Ε.Λ.Δ.)», η οποία αποκαλύπτει πρώτη τους βασανισμούς και τον τρόμο στη Μακρόνησο το 1949 και παραπέμπεται σε δίκη για τις αποκαλύψεις αυτές το 1950. Μεταξύ άλλων δικάζεται και το στέλεχος της εφημερίδας Ηλίας Τσιριμώκος., με διευθυντή τον Ηλία Τσιριμώκο, ξεκινάει, με πρωτεργάτη τον δικηγόρο Ευάγγελο Μαχαίρα, ο οποίος υπήρξε πολιτικός κρατούμενος στο Μακρονήσι, μια μεγάλη εκστρατεία με σειρά δημοσιευμάτων για την κατάργηση του «κολαστηρίου». Τα δημοσιεύματα, τα οποία στην πορεία θα στεγαστούν κάτω από τον τίτλο «Πίσω από το γαλανόλευκο παραπέτασμα», απαρτίζονται, σε μεγάλο μέρος, από επιστολές πρώην ή νυν κρατουμένων, οι οποίοι καταγγέλλουν τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης και τους βασανισμούς που υπέστησαν. Τα δημοσιεύματα θα δημιουργήσουν σάλο (η Μάχη θα οδηγηθεί στο δικαστήριο, αλλά θα αθωωθεί) και προξενούν μεγάλη αίσθηση: από τα δημοσιεύματα αυτά, ουσιαστικά, η ελληνική κοινή γνώμη πληροφορείται τα τεκταινόμενα στη Μακρόνησο. Τα δημοσιεύματα θα συνεχιστούν μέχρι και το φθινόπωρο του 1950, αλλά ήδη από το καλοκαίρι αφορούν πια όχι τη Μακρόνησο, αλλά τον Αϊ-ΣτράτηΆγιος Ευστράτιος (Αη Στράτης)
Νησί τόπος εξορίας στο ΒΑ Αιγαίο, πέρα από τις άλλες χρήσεις του ως τόπος εξορίας, μεταφέρθηκαν εκεί, μετά τα μέτρα επιείκειας της Κυβέρνησης Πλαστήρα το 1950, οι κρατούμενοι της Μακρονήσου που δεν είχαν υπογράψει δήλωση μετανοίας. Πολλοί απ’ αυτούς έμειναν εκεί έως τις αρχές της δεκαετίας 1960. (όπου μεταφέρονται 2.000 περίπου πολιτικοί κρατούμενοι) και τις φυλακές.

Υπό το κράτος των αντιδράσεων αυτών, μετά τα μέσα το 1950 (και ενώ από τις 15 Απριλίου έχει σχηματιστεί η κεντρώα κυβέρνηση του Νικολάου ΠλαστήραΚυβέρνηση Νικολάου Πλαστήρα
Στις εκλογές του Μαρτίου του 1950 το Λαϊκό Κόμμα και το Κόμμα Φιλελευθέρων που ηγήθηκαν της κυβέρνησης κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου δεν μπόρεσαν να συγκεντρώσουν την πλειοψηφία. Ωστόσο το νεοπαγές κόμμα «Εθνική και Πολιτική Ένωση Κέντρου (ΕΠΕΚ)» του στρατηγού Νικολάου Πλαστήρα που είχε προβάλει ως κύριο σύνθημα τη λήθη σχημάτισε κυβέρνηση λίγων μηνών, μέχρι τον Αύγουστο του 1950. Η περίοδος αυτή ονομάστηκε «κεντρώο διάλειμμα» κατά τη διάρκεια του οποίου εφαρμόστηκαν μέτρα επιείκειας σε όφελος πολιτικών κρατουμένων και εξορίστων. Μεταξύ αυτών ήταν και η αλλαγή του τρόπου λειτουργίας του στρατοπέδου της Μακρονήσου: όσοι από τους κρατούμενους-εξόριστους είχαν υπογράψει δήλωση μετανοίας και στην περίπτωση που ήταν στρατιώτες και η σειρά τους είχε απολυθεί, αφήνονταν ελεύθεροι. Το ίδιο συνέβαινε και με τους πολίτες που είχαν υπογράψει. Όσοι αρνούνταν να υπογράψουν μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο πολιτικών εξορίστων στον Αη Στράτη.), η Μακρόνησος θα παραμείνει στρατόπεδο μόνο για αριστερούς οπλίτες (και όχι πολίτες), ενώ οι συνθήκες διαβίωσης έχουν μικρή σχέση, πια, με εκείνες της ζοφερής διετίας 1948-1949 (Σημ.: Όλα τα δημοσιεύματα της Μάχης έχουν συγκεντρωθεί στο βιβλίο του Ευάγγελου Μαχαίρα Πίσω από το γαλανόλευκο παραπέτασμα. Μακρόνησος, Γιούρα κι άλλα κάτεργα, Προσκήνιο, Αθήνα 1999).

Στο ίδιο μήκος κύματος, αυτό των μαρτυριών μέσω του Τύπου, που αποκαλύπτουν την κόλαση της Μακρονήσου δημοσιεύονται και κάποια βιβλία με αντίστοιχη λογική. Παρά την διαρκή απειλή εκ μέρους των αρχών, για όσους ακόμη διαβιούσαν στην Μακρόνησο αλλά και τον φόβο των συγγραφέων για τους ίδιους και τους οικείους τους, με σαφή αγωνιστική πρόθεση και στόχο να αναδειχθεί η καταπάτηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, κυκλοφορούν οι συγκεκριμένες εκδόσεις.

Λουντέμης Μενέλαος, “Κραυγή στα πέρατα”, Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1955

Στην πρώτη φάση τα βιβλία κυκλοφορούν από το «Εκδοτικό Νέα Ελλάδα», από τις εκδόσεις δηλαδή της υπερορίας του ΚΚΕ. Είναι τα έργα των Γιώργη Λαμπρινού, Μανώλη Πρωιμάκη, Θέμου Κορνάρου. Ο πρώτος είναι ήδη λογοτέχνης και γνωστός δημοσιογράφος, έχει βιώσει την εμπειρία των βασανιστηρίων από τους ναζί στην Κατοχή και σκοτώνεται μετά την συγγραφή του βιβλίου, στο τέλος του Εμφυλίου, στα Τζουμέρκα. Ο δεύτερος είναι δικηγόρος και έχει ζήσει της οδυνηρή εμπειρία της Μακρονήσου και είναι από τους πρώτους εξόριστους που εκλέγονται ως βουλευτές της ΕΔΑ και ο τρίτος είναι λογοτέχνης που έχει βιώσει την εξορία.  Σε γενικές γραμμές και οι τρεις παρουσιάζουν,  την Μακρόνησο ως τόπο βασανιστηρίων, που δοκιμάζεται η ανθρώπινη υπόσταση και αξιοπρέπεια ενώ παράλληλα στα κείμενα τους εξάρουν την δύναμη των αγωνιστών και την συμμετοχή τους στον αντιφασιστικό αγώνα του πολέμου. Στο ίδιο πλαίσιο εντάσσεται και το έργο του Μενέλαου Λουντέμη που κυκλοφορεί από το διάδοχο εκδοτικό σχήμα του ΚΚΕ στην υπερορία, τις Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις. Το αναγνωστικό κοινό που απευθύνονται τα βιβλία αφορά μάλλον τον κόσμο των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων αλλά και το ξένο αναγνωστικό κοινό με ευαισθησία στο ζήτημα των πολιτικών διώξεων στην μετεμφυλιακή Ελλάδα.

Στο τελευταίο θέμα, εκείνο του αναγνωστικού κοινού, διαφοροποιείται πλέον η επόμενη ομάδα εκδόσεων που αφορούν την Μακρόνησο. Πρόκειται για βιβλία που εκδίδονται την δεκαετία του 1960 στην Ελλάδα πλέον και μετά την άνοδο στην εξουσία της Ενώσεως Κέντρου. Παρά τις υφιστάμενες ακόμη πολιτικές διώξεις, τα έργα του Πάνου Καλλιδώνη, του Γιώργου Φαρσακίδη, του Βαρδή Βαρδινογιάννη και βεβαίως του Νίκου Μάργαρη, τυπώνονται και κυκλοφορούν στην Ελλάδα κατά την πολλή σύντομη πολιτική, κοινωνική και πολιτιστική άνοιξη της δεκαετίας του 1960. Παρά τον φόβο που εξακολουθούσε να υπάρχει, οι συγγραφείς καταγράφουν με θάρρος την προσωπική τους μαρτυρία από την ζωή τους στο βιαιότερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Ελλάδα. Με απτό και αισθητικό τρόπο δίδεται η δραματική εμπειρία τους σε μια προσπάθεια να αποδειχθεί αφενός η βαρβαρότητα των κρατούντων και αφετέρου η αντοχή της ανθρώπινης φύσης και ελπίδας.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

• Ευάγγελος Μαχαίρας, Πίσω από το γαλανόλευκο παραπέτασµα. Μακρόνησος, Γιούρα κι άλλα κάτεργα, Προσκήνιο, Αθήνα 1999.
• Γιώργης Λαμπρινός, Μακρονήσι. Το αµερικανικό Νταχάου στην Ελλάδα, Νέα Ελλάδα, χ.τ. [=Βουκουρέστι]1949 (γαλλ. έκδ.: «Grèce Libre»,1949· αγγλική έκδ.: League for Democracy in Greece, Σίδνεϋ 1949).