1951-1961

Β’ Ειδικό Τάγμα Οπλιτών: Απομόνωση, 1953

Η αντίστροφη μέτρηση για τα στρατόπεδα της Μακρονήσου ξεκίνησε το 1950. Ο Εμφύλιος πόλεμος είχε σταματήσει τον Αύγουστο του 1949, όμως τα στρατόπεδα της Μακρονήσου συνέχιζαν να λειτουργούν, ο αριθμός των κρατουμένων διαρκώς διογκωνόταν και οι καταγγελίες στις εφημερίδες για τις συνθήκες που επικρατούσαν εκεί πολλαπλασιάζονταν. Μετά τις εκλογές της 5ης Μαρτίου 1950 και την ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Νικόλαο ΠλαστήραΠλαστήρας Νικόλαος
Στρατιωτικός ηγέτης της βενιζελικής παράταξης. Ασχολήθηκε με την πολιτική από το 1945. Στις εκλογές του Μαρτίου του 1950 ηγήθηκε της ΕΠΕΚ και σχημάτισε κυβέρνηση έως τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου. Εισηγήθηκε τα μέτρα συμφιλίωσης, τα οποία ανακούφισαν σε κάποιο βαθμό ένα μέρος από τους διωκόμενους της εαμικής παράταξης., η κυβέρνηση Κυβέρνηση Νικολάου Πλαστήρα
Στις εκλογές του Μαρτίου του 1950 το Λαϊκό Κόμμα και το Κόμμα Φιλελευθέρων που ηγήθηκαν της κυβέρνησης κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου δεν μπόρεσαν να συγκεντρώσουν την πλειοψηφία. Ωστόσο το νεοπαγές κόμμα «Εθνική και Πολιτική Ένωση Κέντρου (ΕΠΕΚ)» του στρατηγού Νικολάου Πλαστήρα που είχε προβάλει ως κύριο σύνθημα τη λήθη σχημάτισε κυβέρνηση λίγων μηνών, μέχρι τον Αύγουστο του 1950. Η περίοδος αυτή ονομάστηκε «κεντρώο διάλειμμα» κατά τη διάρκεια του οποίου εφαρμόστηκαν μέτρα επιείκειας σε όφελος πολιτικών κρατουμένων και εξορίστων. Μεταξύ αυτών ήταν και η αλλαγή του τρόπου λειτουργίας του στρατοπέδου της Μακρονήσου: όσοι από τους κρατούμενους-εξόριστους είχαν υπογράψει δήλωση μετανοίας και στην περίπτωση που ήταν στρατιώτες και η σειρά τους είχε απολυθεί, αφήνονταν ελεύθεροι. Το ίδιο συνέβαινε και με τους πολίτες που είχαν υπογράψει. Όσοι αρνούνταν να υπογράψουν μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο πολιτικών εξορίστων στον Αη Στράτη.προχώρησε στην αλλαγή διοίκησης του στρατοπέδου με την τοποθέτηση του υποστράτηγου ΠαπαγιαννόπουλουΠαπαγιαννόπουλος Βρασίδας
Υποστράτηγος, αξιωματικός της βενιζελικής παράταξης. Αποστρατεύθηκε για λόγους υγείας κατά τη διάρκεια του Μεσοπόλεμου, ανεκλήθη στην υπηρεσία από την Κυβέρνηση Πλαστήρα, του ανετέθη η διοίκηση του ΟΑΜ και επί δικής του ηγεσίας εφαρμόστηκαν  τα μέτρα συμφιλίωσης σχετικά με τους κρατούμενους και του εξόριστους της Μακρονήσου. και στον δραστικό περιορισμό της λειτουργίας των στρατοπέδων. Το αποφασιστικό βήμα έγινε το καλοκαίρι του 1950, όταν οι χιλιάδες πολιτικοί εξόριστοι μεταφέρθηκαν από τη Μακρόνησο στον Άγιο ΕυστράτιοΆγιος Ευστράτιος (Αη Στράτης)
Νησί τόπος εξορίας στο ΒΑ Αιγαίο, πέρα από τις άλλες χρήσεις του ως τόπος εξορίας, μεταφέρθηκαν εκεί, μετά τα μέτρα επιείκειας της Κυβέρνησης Πλαστήρα το 1950, οι κρατούμενοι της Μακρονήσου που δεν είχαν υπογράψει δήλωση μετανοίας. Πολλοί απ’ αυτούς έμειναν εκεί έως τις αρχές της δεκαετίας 1960. (οι άνδρες) και το ΤρίκεριΤρίκερι Μαγνησίας
Νησί στον Παγασητικό Κόλπο. Τόπος εξορίας γυναικών κατά την περίοδο του εμφυλίου πολέμου. Το 1949 οι εξόριστες μεταφέρθηκαν στη Μακρόνησο Ειδικό Στρατόπεδο Αναμορφώσεως Γυναικών (Ε.Σ.Α.Γ.). (οι γυναίκες). Τα στρατόπεδα συνέχισαν να λειτουργούν μέχρι το 1957, ενώ στη συνέχεια και μέχρι τον Οκτώβριο του 1960 λειτουργούσαν μόνο οι στρατιωτικές φυλακές. Τον Φεβρουάριο του 1961 οι τελευταίοι στρατιώτες που φρουρούσαν τις εγκαταστάσεις εγκατέλειψαν τη Μακρόνησο.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

• Στρατής Μπουρνάζος, Το «Μέγα Εθνικόν Σχολείον Μακρονήσου», 1947-1950, στο Πρακτικά Επιστημονικής Συνάντησης, Ιστορικό Τοπίο και Ιστορική Μνήμη. Το παράδειγμα της Μακρονήσου, Αθήνα, Φιλίστωρ, 2000, σ. 115-124.
• Μακρόνησος. Ιστορικός, πολιτιστικός τόπος, Αθήνα, ΥΠΠΟ, 1994
• Νίκος Μάργαρης, Ιστορία της Μακρονήσου, Αθήνα, 1966
• Πολυμέρης Βόγλης, Η εμπειρία της φυλακής και της εξορίας. Οι πολιτικοί κρατούμενοι στον εμφύλιο πόλεμο, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2004, σ. 153-163.